ජනතාව කුසගින්න, පුළුල්ව පැතිරුණු මන්දපෝෂණය සහ ගැඹුරු දරිද්රතාවයට මුහුණ පා සිටීම හේතුවෙන් ශ්රී ලංකා බලධාරීන් සහ ජාත්යන්තර ප්රජාව රටේ ආර්ථික අර්බුදයට දක්වන ප්රතිචාරවලට මානව හිමිකම් සම්පූර්ණයෙන්ම ඇතුළත් කළ යුතු බව ජාත්යන්තර ක්ෂමා සංවිධානය නව වාර්තාවක් නිකුත් කරමින් අවධාරණය කළේය.
ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් හෙවත් ජාත්යන්තර ක්ෂමා සංවිධානය නිකුත් කළ එම වාර්තාවේ දැක්වෙන්නේ මෙරට ජනතාව සෞඛ්ය සේවයට ප්රවේශ වීම සම්බන්ධයෙන් ද බරපතල කනස්සල්ලට පත්ව සිටින බවයි.
"අපි සම්පූර්ණ බිඳවැටීමට ආසන්නයි": යන්න තේමා කර ගත් මෙම වාර්තාව මගින් ශ්රී ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදය තුළ සෞඛ්ය, ආහාර සහ සමාජ ආරක්ෂාව සඳහා වන අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීම, ශ්රී ලංකාවේ ජනතාවගේ ආර්ථික සහ සමාජ අයිතීන් කෙරෙහි අර්බුදයේ ව්යසනකාරී බලපෑම ගවේෂණය කරයි.
"දැන් මාස ගණනාවක් තිස්සේ, ශ්රී ලංකාවේ ජනතාව දැඩි ආහාර හිඟයකින් පෙළෙන අතර සෞඛ්ය සේවයට ප්රවේශ වීමට අරගල කරමින් ඇතැයි වාර්තාව අනාවරණය කරයි.
අහස උසට ගොස් ඇති උද්ධමනය දැනටමත් පවතින අසමානතාවයේ රටාවන් උග්ර කර ඇත යනුවෙන් එහි වැඩිදුරටත් සඳහන් කරයි.
මිනිසුන්ට ඔවුන්ගේ අයිතිවාසිකම් සඳහා ඇති ප්රවේශය කුරිරු ලෙස උදුරා ඇති පසුබිමක අර්බුදයේ පුලුල්ව පැතිරුනු මානව හිමිකම් පිරිවැය අවම කිරීම සඳහා ශ්රී ලංකා බලධාරීන් සහ ජාත්යන්තර ප්රජාව කඩිනමින් ක්රියා කළ යුතු බවට ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් හි ආර්ථික, සමාජීය සහ සංස්කෘතික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ පර්යේෂක සංහිතා අම්බස්ට් සඳහන් කළේය.
ජාත්යන්තර ආධාර ප්රමාණය වැඩි කිරීම, පුළුල් සමාජ ආරක්ෂණය සහතික කිරීම සහ ණය අවලංගු කිරීම ඇතුළුව ණය සහන සඳහා ඇති සියලු විකල්පයන් සලකා බැලීම වැනි තත්ත්වයට ප්රතිචාර දැක්වීමේදී මානව හිමිකම් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ශ්රී ලංකාවේ නායකයින් සහ ජාත්යන්තර ප්රජාව විසින් ක්රියාත්මක කළ යුතු ප්රතිසාධන ක්රියාමාර්ග මෙම වාර්තාව මගින් විස්තර කර තිබේ.
2022 ජූනි සහ සැප්තැම්බර් අතර, ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් සමාජයේ පුළුල් පරාසයක පුද්ගලයන් 55 දෙනෙකු සමඟ සම්මුඛ සාකච්ඡා ඇසුරින් මෙම වාර්තාව සකස් කර ඇත.
අවිනිශ්චිත රැකියාවල නිරත පුද්ගලයින්; දෛනික වැටුප් කම්කරුවන්; ධීවර අංශයේ සහ වතුකරයේ සේවය කරන අය; විශේෂයෙන් බලපෑමට ලක්විය හැකි මලයහ දෙමළ ප්රජාවේ ජනතාව; මහජන සෞඛ්ය සේවකයින්; සිවිල් සමාජ කණ්ඩායම්, මානුෂීය සංවිධාන සහ ජාත්යන්තර රාජ්ය නොවන සංවිධානවල කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයින් සහ පුද්ගලික විශේෂඥයින් ඊට අයත්වූහ.
වසරක් තුළ සිල්ලර මිල වැඩිවීම !
[2022 ජූලි සඳහා ශ්රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් ප්රකාශයට පත් කරන ලද ආර්ථික දර්ශකවලට අනුව]
බිත්තර - 124.1%
පරිප්පු - 183.9%
අර්තාපල් - 125.3%
සීනි - 151.1%
උණ තිබ්බත්, වෛද්යවරයකු හමුවීමට හැකියාවක් නැහැ !
ආර්ථික අර්බුදය උග්ර වීම හමුවේ ශ්රී ලංකාව තුළ ජීවිතාරක්ෂක ඖෂධ සහ අත්යවශ්ය උපකරණ හිඟය ප්රධාන අවධානයට ලක් වේ. ගෝස්, අභ්යන්තර ප්රතිජීවක සහ ඉන්සියුලින් හිඟයේ සිට කැතීටර් හෝ එන්ඩොට්රාචල් ටියුබ් නැවත භාවිතා කිරීමට ඉල්ලීම් දක්වා, පසුගිය මාස කිහිපය තුළ ශ්රී ලංකාවේ සෞඛ්ය සේවා පද්ධතියට කම්පන සහගත අභියෝග ගෙන ආ බවට එම වාර්තාව සඳහන් කරයි.
සෞඛ්ය සේවකයෙකු ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් වෙත පවසා ඇත්තේ , "හෙදියන් අත්වැසුම් නොමැතිව ලේ ගන්නවා. මෙය හෙදියට සහ රෝගියාට අනතුරුදායකයි." යනුවෙනි.
ඇතැම් අවස්ථාවලදී රජයේ රෝහල්වල සැපයුම් අවසන් වී ඇති බැවින් සෞඛ්ය සේවා අවශ්ය පුද්ගලයන්ට පෞද්ගලික ඔසුසල්වලින් ඖෂධ හෝ උපකරණ මිලදී ගැනීමට උපදෙස් ලැබෙමින් ඇතැයිද වාර්තාව අනාවරණය කළේය.
එක් වෛද්යවරයෙක් ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් වෙත මෙසේ පවසා තිබුණි: "නමුත් සෑම කෙනෙකුටම එය දැරිය නොහැකියි. බැරි අය ගෙදර යනවා. ගිහින් එන්නේ තත්ත්වය නරක අතට හැරුණාම."
ඉන්ධන හිඟය නිසා ප්රවාහනය නොමැති වීම හෝ අතිශයින් මිල අධික වීම නිසා වතුකරයේ ජනතාවට සෞඛ්ය සේවා වෙත ප්රවේශ වීම දුෂ්කර හෝ ළඟා වීමට නොහැකි තත්ත්වයකට පත් කර ඇත.
වතු ආශ්රිත දෙමළ ප්රජාවේ සාමාජිකයෙකු වන පදම් ජාත්යන්තර ක්ෂමා ආයතනයට පැවසුවේ තම මව කිලෝමීටර් 15 ක් දුරින් පිහිටි ළඟම ඇති රෝහල වෙත රැගෙන යාමේදී තමා දුෂ්කරතාවන්ට මුහුණ දුන් බවයි.
"අර්බුදයට පෙර මම මගේ පෞද්ගලික වාහනය භාවිතා කළා. ඉන්ධන හිඟය නිසා මෙය වඩාත් අභියෝගාත්මක වුණා. අපි පොදු ප්රවාහනය භාවිතා කරන්නේ නම්, අද වන විට එය සම්පූර්ණයෙන්ම මගීන්ගෙන් පිරිලා. මගේ මව වැනි අයට පොදු ප්රවාහන සේවයේ ගමන් කළ නොහැකියි, මන්ද ඇය ඉතා වයසයි. ටිකට් [මිල] ද විශාල ලෙස වැඩියි."
"අපට උණ ඇත්නම්, අපට වෛද්යවරයකු හමුවීමට හැකියාවක් නැහැ. අපි අපේ අසනීප සඳහා පැනඩෝල් [ඇසිටමිනොෆෙන්] භාවිතා කරනවා."
2022 අප්රේල් මාසය තුළ සෞඛ්ය අමාත්යාංශය විසින් ඖෂධ මිල 40%කින් වැඩි කිරීමට අවසර ලබා දී ඇත.
ශ්රී ලංකාවේ සෞඛ්ය අංශයේ අඩුපාඩු මොනවාද?
2022 ජූලි මාසයේදී - නිත්ය රසායනාගාර අයිතම - 250
2022 ජූලි මාසයේදී අත්යවශ්ය සහ අත්යවශ්ය ශල්ය පරිභෝජන ද්රව්ය - 2724
2022 අගෝස්තු මාසයේදී වැදගත් ඖෂධ - 7
2022 අගෝස්තු මාසයේදී අත්යාවශ්ය ඖෂධ - 188
2022 ජූලි මාසයේදී අනුපූරක අයිතම - 600
'සමහර දවස්වල අපි කොහොමත් කන්නේ නැහැ'
උද්ධමනය සහ කුටුම්භ ආදායම අඩුවීම හේතුවෙන් මිල ඉහළ යාමෙන් අදහස් වන්නේ මිනිසුන්ට තම මූලික ආහාර අවශ්යතා සපුරා ගැනීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි වීම බව ඇම්නෙස්ට් ඉන්ටර්නැෂනල් ආයතනය පෙන්වා දෙයි.
සම්මුඛ පරීක්ෂණයට සහභාගි වූ කිහිප දෙනෙක් තම දරුවන්ට ප්රමාණවත් ආහාර නොමැතිකම ගැන කනස්සල්ල පළ කළහ.
දරුවන් තිදෙනෙකු සිටින අරුණි මෙසේ පැවසුවාය: "අපි දවල්ට උයනවා නම්, අපට රාත්රී ආහාරය නැහැ, රාත්රී ආහාරය නැත්නම්, උදේටත් කිසිදෙයක් නැහැ. සමහර දවස් වලට අපි කන්නෙත් නෑ..."
සිවිල් සමාජ සංවිධානවල කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයින් ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් වෙත පැවසුවේ පාසල් ආහාර සඳහා රජයෙන් ලැබෙන අරමුදල් සෑම දරුවෙකුටම ආහාර සැපයීමට ප්රමාණවත් නොවන බවයි.
තේ වත්තක සේවය කරන 39 හැවිරිදි මලයහ දෙමළ කාන්තාවක් වන සවිතා ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් වෙත පැවසුවේ, "අපිට උයන්න දෙයක් නැති නිසා අපි දවස් දෙකක් කෑමක් නැතිව හිටියා... මගේ දරුවන්ට ප්රශ්න තේරෙන්නේ නැහැ... බඩගිනි දැනෙනවා, කෑම ඉල්ලනවා, සමහර වෙලාවට කෑම ඉල්ලලා අඬනවා."
මානව හිමිකම්වලට ප්රමුඛත්වය දීමේ අවශ්යතාවය
ශ්රී ලංකා රජය, පරිත්යාගශීලී රාජ්යයන් සහ ජාත්යන්තර මූල්ය ආයතන ආර්ථික අර්බුදය විසඳීම සඳහා වැඩසටහන් සහ ආර්ථික ප්රතිසංස්කරණ ක්රියාත්මක කරයි.
ශ්රී ලංකා බලධාරීන් සහ පරිත්යාගශීලී රාජ්යයන් සියලු ආධාර ගිවිසුම් වල සෞඛ්ය සහ ප්රමාණවත් ආහාර සඳහා ඇති අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කරමින් ජාත්යන්තර මානව හිමිකම් නීතිය යටතේ තම වගකීම් ඉටු කරන බවට සහතික විය යුතු බව ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් අවධාරණ කළේය.
ඔවුන් පෙන්වා දෙන්නේ, ශ්රී ලංකා රජය සහ ජාත්යන්තර මූල්ය ආයතන ආර්ථික ප්රතිසංස්කරණ ක්රියාත්මක කිරීමට පෙර මානව හිමිකම් බලපෑම් තක්සේරු කිරීම් ද සිදු කළ යුතු බවයි.
ශ්රී ලංකා බලධාරීන් මේ වන විට රටේ ණය ප්රතිව්යුහගත කිරීම සම්බන්ධයෙන් ණය හිමියන් සමඟ සාකච්ඡා කරමින් සිටී.
තීරණාත්මක සෞඛ්ය සේවා සහ සමාජ ආරක්ෂණ පද්ධති සඳහා රාජ්ය ආයෝජන වැඩි කිරීමට රජයට ඉඩ සලසමින්, ණය අවලංගු කිරීම ඇතුළුව ණය සහන සඳහා වන සියලු විකල්ප සලකා බැලිය යුතු බව ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් අවධාරණය කළේය.
ඔවුන් අවධාරණය කළේ, ඕනෑම ණය සහන ගිවිසුමක් මානව හිමිකම් බැඳීම් ඉටු කිරීමට ශ්රී ලංකාවට ඇති හැකියාව අඩපණ නොකළ යුතු බවයි.
"ජාත්යන්තර ප්රජාව විසින් ශ්රී ලංකාවට හැකි සෑම මූල්යමය සහ තාක්ෂණික සහයක් ලබා දිය යුතු අතර, අසමානුපාතික හානිවලින් ආන්තික කණ්ඩායම් ආරක්ෂා කිරීමට පියවර ගෙන ඇත." සංහිතා ඇම්බස්ට් පැවසුවාය.
නිර්දේශ
ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් සිදුවෙමින් පවතින සන්දර්භය තුළ පුළුල් නිර්දේශ මාලාවක් ඉදිරිපත් කර ඇත.
අදාළ සියලුම ක්රියාකාරීන්ට අර්බුදයක්. සම්පූර්ණ ලැයිස්තුව මෙම වාර්තාවේ අවසානයේ දිස්වේ. ප්රධාන නිර්දේශ කිහිපයක් ඇතුළත්:
🔘 ශ්රී ලංකා රජය දැනට පවතින සමාජ ආධාර වැඩසටහන් යම් ආකාරයකට ප්රතිසංස්කරණය කළ යුතුය. එය විස්තීර්ණ සමාජ ආරක්ෂණ ආවරණයක් ලබා දිය යුතුය.
🔘 ශ්රී ලංකා රජය සමාජ සහන වැඩසටහන් සඳහා වන වියදම් වැඩි කළ යුතුය. සෑම කෙනෙකුටම ප්රමාණවත් ජීවන තත්ත්වයක් සඳහා ඇති අයිතිය තහවුරු කළ යුතුය.
🔘 ශ්රී ලංකාවේ බහුපාර්ශ්වික, ද්විපාර්ශ්වික සහ පෞද්ගලික ණයහිමියන් ඔවුන්ගේ ශ්රී ලංකාවේ ණය ප්රතිව්යුහගත කිරීම, ණය සහන සහතික කිරීම, සහ ණය අවලංගු කිරීම ඇතුළුව සාකච්ඡාවලදී මානව හිමිකම් වගකීම්වලට අනුකූලව ක්රියා කළ යුතුය.
🔘 ද්වීපාර්ශ්වික සහ බහුපාර්ශ්වික පරිත්යාගශීලීන් ශ්රී ලංකාවට හැකි සෑම මුල්යමය සහ සහාය ලබා දිය යුතුය. මානව හිමිකම් ශක්තිමත් කිරීමට රජයට ඉඩ සලසන ආකාරයෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබාදිය යුතුය.
🔘 ශ්රී ලංකා රජය මිනිසුන්ට නොගැලපෙන හානිකර කප්පාදු පියවරයන් වැළැක්විය යුතුය.
ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකකට වැඩි ප්රමාණයක් උග්ර ආහාර අනාරක්ෂිතභාවයක
ලෝක ආහාර වැඩසටහන (WFP) ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකකට වැඩි ප්රමාණයක්, එනම් සියයට 37ක් මේ වන විට උග්ර ආහාර අනාරක්ෂිතභාවයට මුහුණ දෙන බවයි.
එක්සත් ජාතීන් පෙන්වා දෙන්නේ, ආසියාවේ ඉහළම උද්ධමන අනුපාත සහ පවතින ඉන්ධන හිඟය ශ්රී ලංකාවේ ආහාර සුරක්ෂිතතාවට දිගින් දිගටම තර්ජන එල්ල කර ඇති බවයි.
කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය 2022 අගෝස්තු දක්වා වසර තුළ 64.3% දක්වා ළඟා වූ අතර ආහාර උද්ධමනය 93.7%ක් විය.
2020 යල කන්නයට සාපේක්ෂව කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය සියයට 40 කින් අඩු වී ඇත.
ඉන්ධන මිල ඉහළ යාම, පොහොර හිඟය සහ සත්ව ආහාර හිඟය හේතුවෙන් ආහාර ද්රව්යවල මිල ගණන් තවදුරටත් ඉහළ යන බව දර්ශක මගින් පෙන්නුම් කරන බව එක්සත් ජාතීන් අනාවරණය කළේය.
එළැඹෙන මහ කන්නය සඳහා, පොහොර සහ පළිබෝධනාශකවල පවතින සීමිත ප්රමාණය සහ අධික මිල සහ අඛණ්ඩ ඉන්ධන හිඟය හේතුවෙන් ප්රතිඵලය කෙසේ වේදැයි අනාවැකි කීම අපහසුද ලෝක ආහාර වැඩ සටහන අනාවරණය කරයි.
ලෝක ආහාර වැඩසටහනට (WFP) අනුව, ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකකට වඩා (සියයට 37ක්) මේ වන විට මධ්යස්ථ උග්ර ආහාර අනාරක්ෂිතතාවයට මුහුණ දී සිටින අතර, කුටුම්භ දහයෙන් අටක් පමණ නිතිපතා ආහාර මත පදනම් වූ ක්රමෝපායන් වෙත යොමු වෙති. නාගරික දුප්පතුන් සහ වතු අංශයේ වැඩ කරන ජනතාව මෙන්ම කාන්තා මූලික නිවාස විශේෂයෙන් දුෂ්කරතාවයට පත්ව සිටිති.
ජාත්යන්තර සහය
• ජාත්යන්තර සංවර්ධනය සඳහා වූ එක්සත් ජනපද නියෝජිතායතනය (USAID) ශ්රී ලංකාවට අතිරේක මානුෂීය ආධාර වශයෙන් ඇමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 20ක් ප්රකාශයට පත් කර ඇත.
• IMF කළමනාකාරිත්වය සහ විධායක මණ්ඩලය විසින් ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 2,9 ක විස්තීරණ අරමුදල් පහසුකම අනුමත කිරීමට නියමිතව ඇත.
• යුරෝපා සංගමය සහ එක්සත් රාජධානිය පිළිවෙලින් යුරෝ මිලියන 1,5 සහ පවුම් මිලියන 3 ක් ලෙස මානුෂීය ආධාර සඳහා අරමුදල් නිකුත් කර ඇත.
• අමෙරිකානු රාජ්ය නොවන සංවිධානයක් වන හෝප් වර්ල්ඩ්වයිඩ් විසින් ඩොලර් මිලියන 2.7 ක් වටිනා වෛද්ය සැපයුම් පරිත්යාග කිරීමට පහසුකම් සලසා ඇත.
• ශ්රී ලංකාවට පොහොර සැපයීම සම්බන්ධයෙන් ඉරානය සහ ශ්රී ලංකාව සාකච්ඡා පවත්වා ඇති අතර එහි ප්රතිඵලය පිළිබඳව තවමත් පැහැදිලි බවක් නොමැත.
ආණ්ඩුව මොකද කරන්නේ...?
සමස්ත ලාංකීය සිසු දරුවන්ගේ පෝෂණ සුරක්ෂිතතාවය වෙනුවෙන් දිවා අහාර ලබා දීමේ වැඩසටහනට අතිරේකව තවත් බිලියන 4 ක් ලබා දීමට කැබිනට් අනුමැතිය හිමිව ඇති බව ජනමාධ්ය අමාත්ය, ප්රවාහන හා මහාමාර්ග අමාත්ය, කැබිනට් මාධ්ය ප්රකාශක ආචාර්ය බන්දුල ගුණවර්ධන පැවසීය.
මේ වන විට පාසල් 7 926 ක මිලියන 1.8 ක් පමණ වන සිසුන් ඉලක්ක කර ගනිමින් රජය විසින් දිවා ආහාර ලබා දීමේවැඩසටහන ක්රියාත්මක වෙයි.
නමුත් තවත් මිලියන 1.8 ක සිසුන් වෙනුවෙන් දිවා අහාරය ලබා දීම වෙනුවෙන් මෙම අතිරේකව ලබා දීමට නියමිත රුපියල් බිලියන 4 වෙන් කෙරී ඇති බව හෙතෙම පැවසිය.
මෙමඟින් සමස්ත සිසුන්ගෙන් 51% කට ආහාර සුරක්ෂිතතාවය ඇතිවන බවත්, ග්රාමීයව අඩු දියුණු පාසල් වල සිසුදරුවන්ටත් අවශ්ය පෝෂණ මට්ටම් රැක ගැනීමට මෙමඟින් හැකිවනු බවත් හෙතෙම කියා සිටින ලදුව මේ සඳහා යුනිසෙෆ් ආයතනය, ලෝක බැංකුව, චීන ආණ්ඩුව සහ වෙනත් පුද්ගලික ආයතන වලින් මේ සඳහා ආධාර උපකාර ලැබී ඇති බවත් අමාත්යවරයා සඳහන් කළේය.
ඒ අනුව, මෙරට කිසිඳු පුරවැසියෙකු ආහාර නොමැතිකම හේතුවෙන් කුසගින්නේ නොතිබිය යුතුය යන රජයේ මූලික අරමුණ සාක්ෂාත් කර ගනු වස් ඉලක්ක කර ගත් වැඩසටහන් රජය විසින් කඩිනමින් ක්රියාත්මක කිරීමට කටයුතු කරන බවත්, මේ සඳහා මෙරට දිළිඳු කම හා පෝෂණය පිළිබඳව දිස්ත්රික්ක මට්ටමින් ලබා ගෙන ඇති දත්ත පදනම් කර ගෙන අවශ්ය අරමුදල් හා විදේශ ප්රදාන සපයාගනිමින් දැනට ක්රියාත්මක වැඩසටහන තවදුරටත් ක්රියාත්මක කිරීම රජයේ අරමුණ වන බවත් බන්දුල ගුණවර්ධන අමාත්යවරයා මෙහි දී වැඩිදුරටත් සඳහන් කළේය.
බීබීසී - සිංහල